Een andere kijk op problemen en geluk

ACT is een benadering die aansluit bij het gedachtengoed van de positieve psychologie, de stroming die de laatste jaren in psychologenland steeds meer op de voorgrond komt te staan. Positieve psychologie gaat niet over positief denken, maar om een andere kijk op psychisch leed en ongemak. Belangrijke grondleggers in dit opzicht zijn Martin Seligman en Mihaly Csikszentmihalyi, die hierin veel onderzoek hebben verricht. In hun visie is het uitgangspunt van de traditionele psychologie te veel gericht op het ”repareren” van zwakheden en stoornissen en te weinig op wat mensen psychologisch sterk en gezond maakt. Kortweg gaat het om een verschuiving van een gerichtheid op ”problemen en het zoeken van oorzaken en verklaringen” naar menselijke kwaliteiten en groeimogelijkheden. Daarbij komt bijvoorbeeld naar voren dat het  analyseren van problemen mensen niet gelukkiger maakt, eerder ongelukkiger.

Taal zorgt voor problemen

Een belangrijk theoretisch fundament in dit geheel is ook Rational Frame Theory (RFT), dat gaat over de werking en mechanismen van taal.  Het basisidee van RFT is dat mensen door middel van taal op allerlei manieren verbanden kunnen leggen tussen gebeurtenissen en begrippen en daarmee ook nieuwe dingen kunnen leren. Als enig organisme is de mens in staat is om zaken via taal als reëel te ervaren.  Een van de consequenties daarvan is dat je bijvoorbeeld bang kunt zijn in een situatie, zonder dat daar in de reële werkelijkheid een aanleiding voor is. Zoiets zal een hond of een kip niet gauw overkomen.

In deze lijn is zo’n 15 jaar geleden de grondslag voor ACT  in Amerika gelegd door Steven Hayes. Het nieuwe hierin was vooral dat je niet inzoomt op je eigen gedachten, zoals bijvoorbeeld in de cognitieve gedragstherapie, maar juist uitzoomt, waardoor je verder gaat dan symptoombestrijding en een wezenlijk andere relatie met je gedachten krijgt. De fundamenten van de positieve psychologie en RFT vind je hierin terug.  Daarnaast is ACT ook beïnvloed door boeddhistische inzichten over de onvermijdelijkheid van menselijk leed en de bereidheid de dingen te accepteren zoals ze zijn.

Psychologische flexibiliteit

Het doel van ACT is, als je deze lijn doortrekt, dan ook niet zozeer het oplossen van je problemen, maar het ontwikkelen van psychologische flexibiliteit, waarmee je opgewassen bent tegen de dingen die nu eenmaal bij het leven horen. “En toen leefden ze nog lang en gelukkig…” bestaat alleen in sprookjes. Moeilijke dingen, lastige situaties, de pijn die het leven nu eenmaal met zich meebrengt, zullen er altijd zijn.

Doel is het leiden van een waardevol leven, en dat is niet per definitie geplaveid met geluk. Elke ervaring, ook als het om minder leuke dingen gaat, wordt in deze visie een verrijking van je leven.

Zes bouwstenen

De praktische toepassing van ACT is gebaseerd op 6 bouwstenen, die er tezamen voor zorgen dat je groeit in je psychologische flexibiliteit. Ik zal ze hieronder kort omschrijven.

  1. 1. Van controle naar acceptatie

Negatieve gedachten en gevoelens wil je liever niet ervaren, dus probeer je ze te onderdrukken, te veranderen te controleren, via allerlei manieren. Zonder langdurig succes. Acceptatie gaat over het bij jezelf toelaten en ervaren van deze gedachten en gevoelens, zodat je er niet meer tegen hoeft te vechten.

  1. 2. Van fusie naar defusie

Fusie betekent dat je fuseert met je gedachten, ofwel je raakt gevangen in de inhoud van wat je denkt. Er is geen verschil tussen de inhoud van wat je denkt en de manier hoe je denkt.  Je denkt iets en daaraan is automatisch een gevolg gekoppeld (ik durf dit niet, dus ik doe het niet). Met defusie neem je je gedachten waar, zonder dat je iets aan de inhoud hoeft te veranderen omdat je er minder waarde aan hecht.  Het gaat er niet om je denken uit te schakelen, maar meer om een andere manier van denken.

  1. 3. Van piekeren naar contact met het hier en nu

Piekeren over het verleden en zorgen maken over de toekomst trekken je weg uit het heden. Je mist het leven dat zich nu afspeelt en je herhaalt vooral oude gedragspatronen. Contact met het hier en nu, niet oordelend, niet bepaald door het verleden en niet gefuseerd laat je openstaan voor de mogelijkheden en kansen van dit moment.

  1. 4. Van het ”verhaal” over jezelf naar een ”bewust” zelf

In de loop van je levensgeschiedenis construeer je als het ware een verhaal over je ‘’zelf’’, wie je bent.  Ik ben zus en zo en daarom kan/durf etc.  ik dit niet.  Het geeft je een soort houvast, zelfs al ben je er niet blij mee. Je bent echter in staat om met een deel van je ”ik” hiervan afstand te nemen, jezelf te observeren. Dit helpt je om uit die woordenmachine te komen en een steviger gevoel te ontwikkelen van jezelf als waarnemer of degene die ervaart.

  1. 5. Van moeten naar willen

Naarmate je meer aan vermijding doet (pijn vermijden, anderen willen pleasen), hoe minder je contact hebt met wat voor jou belangrijk is en welke keuzes je daarin wilt maken. Je leven bestaat vooral uit dingen die je ”moet” van jezelf en je weet niet meer wat je zelf eigenlijk wilt. In vrijheid kiezen wat voor jou belangrijk is, het ontdekken van je waarden, geeft je leven richting.

  1. 6. Van vermijden naar ervaren

Je leven bestaat voor een belangrijk deel uit het vermijden van negatieve ervaringen, zowel in je gedachten alsook in de realiteit, door bepaalde situaties te ontlopen.  Daardoor kom je niet toe aan de dingen die je wilt doen. Je bent als het ware steeds de bijl aan het slijpen zonder dat je er aan toe komt om bomen te kappen en een huis te gaan bouwen. Handelen naar je waarden maakt je leven rijk, de moeite waard en zinvol, óók als dat niet vanzelf gaat en gepaard gaat met pijn en ongemak.

Praktische aanpak

De bouwstenen van ACT zijn in mijn coachingstrajecten de basis van waaruit ik werk  en waarbij het doel is dat jij daadwerkelijk stappen gaat zetten in je persoonlijke groei.  Voor meer info over praktische zaken en de concrete invulling van een coachingstraject, lees hier.